بانکداری باز در ایران اصطلاح جدیدی است که برای اکثر مردم ناآشنا و نامفهوم است؛ حتی برای بعضی از افراد، بانکداری باز اصطلاحی گول‌زننده است. بسیاری با شنیدن این لغت احساس ناامنی کرده و گمان می‌کنند که این نوع از بانکداری حریم شخصی آن‌ها را به خطر می‌اندازد؛ درحالی‌که بانکداری باز یکی از جدیدترین تئوری‌های مالی در جهان است که کشورهای پیشرفته به سمت استفاده از آن رفته‌اند.

در این مقاله قصد داریم تا شما را با یکی از جدیدترین اصطلاحات بانکی یعنی بانکداری باز آشنا کرده و مزایا و معایب آن را بررسی کنیم.

بانکداری چیست؟

قبل از اینکه به مبحث بانکداری باز در ایران بپردازیم، بهتر است تعریفی از بانکداری ارائه بدهیم. Banking که یکی از اصطلاحات مالی در زبان انگلیسی است به معنای مدیریت منابع، تجهیزات و تخصیص پول است که در زبان فارسی به آن بانکداری گفته می‌شود. بانکداری به دو شکل انجام می‌شود:

• بانکداری سنتی
• بانکداری دیجیتال

امروزه هر دو شکل این بانکداری در ایران رواج دارد؛ اما بانکداری دیجیتال در حال رشد و جایگزینی با روش بانکداری سنتی است.

بانکداری سنتی چیست؟

بانکداری سنتی، شکلی از بانکداری است که همچنان در دنیا مرسوم است. در این روش، بانک‌ها به شکل کلاسیک، در شعبه‌های فیزیکی، پول را از مردم دریافت کرده و بر اساس میزان نقدینگی به آن‌ها سود پرداخت می‌کنند. در این شکل بانکداری، به وامی که مشتری از بانک دریافت می‌کند نیز بهره تعلق می‌گیرد.

تعریف بانکداری دیجیتال

بانکداری دیجیتال چیست؟ آیا بانکداری آنلاین همان بانکداری دیجیتال است؟ در پاسخ به قسمت اول سؤال باید گفته شود، بانکداری دیجیتال شکلی از خدمات بانکداری است که با تمام عملیات بانکی برای مشتری با استفاده از فناوری‌های دیجیتال امکان‌پذیر می‌شود. در واقع بانکداری دیجیتال یک نوع استراتژی است که در آن مشتری می‌تواند با استفاده از ابزار دیجیتال، فعالیت‌های بانکی خود را انجام دهد. در بانکداری دیجیتال تجربه مشتری از اهمیت فراوان برخوردار است و بانک‌ها تلاش می‌کنند عملیات بانکی خود را مشتری‌محور انجام دهند.
برای پاسخ به قسمت دوم پرسش ناچاریم تعریفی از بانکداری آنلاین نیز ارائه دهیم.

بانکداری آنلاین که به آن بانکداری اینترنتی نیز گفته می‌شود؛ نوعی از خدمات بانکی است که در آن مشتری بدون نیاز به دستگاه‌های خاص در هر لحظه از شبانه‌روز می‌تواند به‌حساب خود دسترسی داشته باشد و از خدمات بانکی استفاده کند. این خدمات تنها بر بستر اینترنت انجام می‌شود.

به‌طورکلی بانکداری آنلاین یک شاخه از بانکداری دیجیتال است که بعد از همه‌گیر شدن اینترنت به‌شدت بین مردم رواج پیدا کرده است. در اصطلاحات بانکی به انگلیسی، به بانکداری آنلاین E_Banking یا Online Banking نیز گفته می‌شود.

انواع بانکداری آنلاین

امروزه در جهان و ایران انواع بانکداری آنلاین وجود دارد و مشتریان به راحتی، از خدمات این بانک‌ها استفاده می‌کنند. از میان انواع بانکداری آنلاین، بانکداری موبایلی و نئوبانک مهم‌ترین نوع بانکداری آنلاین در ایران هستند که تمایل زیادی از سمت سرمایه‌گذاران و مشتریان برای استفاده از آن‌ها دیده می‌شود.

نئوبانک چیست؟

بعد از تعریف بانکداری دیجیتال و آنلاین نوبت به نئوبانک می‌رسد. نئوبانک جدیدترین نوع بانکداری است که تا چند سال آینده بانکداری سنتی را به طور کامل حذف خواهد کرد و ترند اول بانکداری در جهان خواهد شد.

برای اولین‌بار در سال ۲۰۱۶، نئوبانک توسط کمپانی استارلینگ راه‌اندازی شد و در سال ۱۳۹۰ نئوبانک در ایران کار خود را آغاز کرد.  نئوبانک یک تجربه کاربری است که در آن کاربر با استفاده از یک گوشی موبایل کارهای بانکی خود را انجام می‌دهد. نئوبانک در واقع یک اپلیکیشن است که روی موبایل نصب می‌شود و خدمات بانکی با آن اپلیکیشن انجام می‌شود.
نئوبانک با نام بانکداری باز، در ایران معروف شده است.

بانکداری باز چیست؟

بانکداری باز در ایران که گاه به آن بانکداری آزاد گفته می‌شود؛ نوعی از فرآیند مالی است که در آن مشتری می‌تواند به اطلاعات مالی خود به شکل دیجیتال دسترسی پیدا کند. همچنین در این فرآیند، مشتری به نرم‌افزارها و اپلیکیشن‌های مالی اجازه می‌دهد که به اطلاعات بانکی‌ او دسترسی داشته باشند. البته این دسترسی به معنای دخالت در فرآیند مالی نیست. اجازه بدهید با ذکر یک مثال بانکداری باز در ایران را واضح‌تر توضیح بدهیم. فرض کنید شما در حال مکالمه با تلفن همراه خود هستید که شارژ سیم‌کارت تمام می‌شود. تنها راه چاره برای ادامهٔ مکالمه خرید شارژ است؛ پس وارد اپلیکشن بله شده سپس وارد صفحهٔ بانک من می‌شوید و شارژ تلفن همراه خود را خریداری می‌کنید.
حال این نوع خرید را با شکل بانکداری سنتی مقایسه کنید. در روش بانکداری سنتی، شما باید از خانه خارج شده و از مغازه یا از خودپردازها شارژ خریداری کنید؛ اما با استفاده از بانکداری باز، خرید شارژ از خانه و با پلتفرم‌های مجاز برای شما امکان پذیر است.
پس به فرآیند مالی که شخص صاحب حساب با استفاده از یک رابط نرم‌افزاری، تراکنش‌های بانکی خود را انجام می‌دهد، بانکداری باز می‌گویند.

بانکداری باز چه ارکانی دارد؟

بانکداری باز در ایران و همهٔ کشورهای جهان، دارای ارکانی است که بدون آن‌ها، بانکداری باز بدون معنا خواهد بود. این ارکان عبارت‌اند از:

• بانک عامل:

همان‌طور که اشاره شد بانکداری باز در ایران نیازمند یک پلتفرم است. این پلتفرم باید با یک بانک ارتباط داشته باشد. به طور مثال پلتفرم بله زیر نظر بانک مرکزی و تحت حمایت بانک ملی است. هر اپلیکیشنی که بخواهد در بانکداری باز فعالیت کند، نیاز دارد که با یک سیستم بانکی ارتباط بگیرد تا مشتریان با استفاده از رابط نرم‌افزاری به حساب‌های خود دسترسی داشته باشند و فعالیت اقتصادی خود را انجام دهند.
در واقع بانک یک نهاد نظارتی و تضمین‌کننده امنیت افرادی است که بانکداری باز در ایران را انتخاب کرده‌اند.

• واسط نرم‌افزاری:

شاید اصلی‌ترین رکن بانکداری باز واسط‌های توسعه نرم‌افزاری است که در قالب API ارائه می‌شوند. این واسط‌ها خدمات بانکی را در قالب پلتفرم موبایل یا PC به مشتریان ارائه می‌دهند و خدماتی مانند مانده‌ٔحساب، پرداخت قبض و انتقال وجه را امکان‌پذیر می‌کنند.
در واقع این فینوتک‌ها هستند که با استفاده از API، پروسهٔ بانکداری باز در ایران را مدیریت می‌کنند. برای این کار که یک نسخه از پلتفرم در یک محیط مجازی به نام Sandbox آزمایش می‌‌شود و تمام تراکنش‌ها و خدمات بانکی در این محیط آزمایش می‌شود و اگر همه چیز در مسیر صحیح بود؛ برنامه به کاربر نهایی ارائه می‌‌شود.

• کاربر نهایی:

سومین رکن بانکداری باز در ایران، کاربرانی هستند که از فین‌تک‌ها استفاده می‌کنند. این کاربران با نصب پلتفرم‌های مخصوص می‌توانند از بانکداری باز استفاده کنند. به طور مثال بله یک پیام‌رسان بانکی است که با نصب آن می‌توانید از خدمات بانکی نیز استفاده کنید. در محیط بله امکان خرید شارژ، خرید بسته اینترنت، پرداخت قبض و مدیریت مالی برای شما فراهم شده است.

مزایای بانکداری باز چیست؟

نه‌تنها بانکداری باز در ایران، بلکه به گفتهٔ متخصصان open banking در سراسر جهان دارای مزایای مهمی است که به تعدادی از این مزایا اشاره می‌کنیم:

• استفاده از خدمات غیرحضوری: با استفاده از بانکداری باز نیازی نیست که برای هر کاری خود را به شعبه بانک یا خودپرداز برسانید.
• مدیریت مالی: یکی از دلایلی که سبب شد بانکداری باز در ایران و جهان مورد توجه کاربران قرار گیرد؛ امکان مدیریت مالی با استفاده از نرم‌افزارهای هوشمند است. کاربران این امکان را دارند که دریافت‌ها و پرداخت‌های خود را در یک برنامهٔ جداگانه مدیریت کرده و گزارش تحلیلی مدیریت مالی دریافت کنند. در واقع فین‌تک یک نهاد ثالث در بانکداری باز است که سرویس شخصی‌سازی شده را به مشتری ارائه می‌دهد. به طور مثال با استفاده از امکان مدیریت مالی شخصی بله می‌توانید گزارش تحلیلی ماهیانه‌تان را دریافت و دخل‌وخرجتان را مدیریت کنید. شما با افتتاح حساب در بانک ملی ایران می‌توانید از این برنامهٔ ویژه استفاده کنید.
• شفافیت در بانکداری: یکی از مشکلاتی که بانکداری باز در ایران، می‌تواند آن را حل کند؛ شفافیت مالی بانک‌های عامل است. زمانی که صاحب حساب هر لحظه بتواند به‌حساب بانکی خود دسترسی داشته باشد؛ امکان اختلاس و دست‌کاری حساب غیرممکن می‌شود. در تمام جهان از بانکداری باز به‌عنوان یک عامل شفافیت مالی یاد می‌شود.
  مواردی که گفته شد مزایای بانکداری باز برای مشتریان حقیقی است؛ اما اگر شما صاحب یک کسب‌وکار هستید بانکداری باز در ایران چه مزایایی برای شما خواهد داشت؟ در ادامهٔ مقاله با ما همراه باشید تا به این سؤال پاسخ بدهیم.

مزایای بانکداری باز برای کسب‌وکارها

• استفاده از پروتکل smb:

تمام بیزینس‌ها برای بقاء خود نیازمند یک شبکه از مشتریان هستند تا خود را به آن‌ها معرفی کنند. در بانکداری باز کسب‌وکارها با استفاده از پروتکل smb می‌توانند به داده‌های مشتریان دسترسی داشته باشند و با استفاده از این داده‌ها، کالای موردنیاز آن‌ها را روانه بازار کنند.

• هوش مصنوعی در بانکداری باز:

یکی از مواردی که موجب شده است بانکداری باز در ایران، به‌عنوان یک سیستم پیشرو شناخته شود، وجود هوش مصنوعی است. هوش مصنوعی امکان پردازش اطلاعات مشتریان را در یک‌لحظه امکان‌پذیر می‌کند. این همان چیزی است که هر کسب‌وکاری به آن احتیاج دارد. البته باید به یک مطلب اشاره کرد و آن کسب مجوز از مشتری برای دسترسی به اطلاعات است. در واقع زمانی که یک فین‌تک ایجاد می‌شود؛ تعهدات کافی را از بانک مرکزی یا بانک عامل دریافت می‌کند تا بدون اجازه از مشتری، حق دسترسی به داده‌های او را نداشته باشند.

معایب بانکداری باز

متخصصان مالی معتقدند که بانکداری باز در ایران دارای معایبی است که باید آن‌ها را مرتفع کرد؛ هرچند استفاده از واژهٔ معایب درست به نظر نمی‌آید و باید گفته شود بانکداری باز در ایران دارای چالش‌هایی است که باید برطرف شود. این چالش‌ها عبارت‌اند از:

• ترویج و آموزش به عموم مردم:
  در کشورهای پیشرفته تلاش می‌شود به دانش‌آموزان آموزش‌های مالی داده شود، به طور مثال آن‌ها پاسخ سؤالاتی همچون بانک چیست؟ شماره‌ٔحساب چیست و چگونه می‌توان پس‌انداز کرد؟ را در همان مدارس ابتدایی فرا می‌گیرند؛ اما در ایران بسیاری از افراد تحصیل‌کرده نمی‌توانند یک حساب بانکی ساده افتتاح کنند. بانکداری باز نیازمند آموزش و ترویج است و مسئولیت این آموزش، در حال حاضر بر عهدهٔ مؤسسات خصوصی و بانکی مانند بله است.

• ریسک ازدست‌رفتن اطلاعات:
  همان‌قدر که استفاده از اپلیکیشن‌هایی همچون بله امن و مطمئن است. استفاده از بعضی اپلیکیشن‌ها، غیرمطمئن و نا امن بوده و خطر ازدست‌رفتن اطلاعات بانکی را به همراه دارد. برای اینکه بتوانید با خیال راحت و با اطمینان، از بانکداری باز در ایران استفاده کنید، لطفاً قبل از هر اقدام مالی مطمئن شوید که آن پلتفرم توسط یک بانک عامل مورد حمایت قرار گرفته باشد. در واقع نهاد ثالث با یک بانک در ارتباط است.

چگونه می‌توان از خدمات بانکداری باز استفاده کرد؟ 

استفاده از خدمات بانکداری باز نه‌تنها در ایران، بلکه در سراسر جهان به سادگی انجام می‌شود. تنها کافی است اپلیکیشنی را نصب کنید که امکان عملیات مالی را نیز داشته باشد. زمانی که این اپ‌ها بر روی گوشی موبایل یا کامپیوتر شما نصب می‌شوند، شما می‌توانید با استفاده از رابط‌های برنامه‌نویسی به حساب بانکی‌تان دسترسی داشته باشید و امور مالی خود را انجام دهید. مثلاً اگر قصد دارید با کارت بانکی خود برای شخص دیگری پول پرداخت کنید، باید وارد اپلیکیشن بله شده و در صفحهٔ بانک من از خدمات کارت به کارت استفاده کنید. در مرحلهٔ بعد باید شمارهٔ کارت مبدأ و مقصد را وارد کرده و مبلغ موردنظر را وارد کنید. بعد از این مرحله، شما به صفحهٔ پرداخت بانک ملی که یک درگاه امن است وارد می‌شوید و می‌توانید عملیات بانکی‌تان را انجام دهید. این ارتباط با بانک، توسط رابط‌های برنامه‌نویسی و تحت پروتکل‌های امنیتی بانکداری باز در ایران انجام می‌شود.

کلام پایانی

امیدواریم که با مطالعهٔ این مقاله، تفاوت بانکداری باز با بانکداری دیجیتال را متوجه شده باشید. همان‌طور که گفتیم؛ استفاده از خدمات یک نرم‌افزار بانکی که بانک در دسترس مشتریان خود قرار می‌دهد، بانکداری باز نیست. بلکه بانکداری باز یک اپلیکیشن است که علاوه بر کارهای جانبی امکان استفاده از خدمات بانکی را نیز فراهم می‌کند.
بانکداری باز در ایران روندی روبه‌رشد دارد و می‌تواند آینده بانکی ایران را تضمین کند، به‌شرط آنکه پلتفرم‌های واسط، مورد حمایت مردم و دولت قرار بگیرند.